چکیده: دراین پژوهش به روش تحلیل محتوا به تعیین میزان مسئله محوری و درگیری فعال فراگیران با کتاب کار و فناوری پایه ششم دبستان براساس تکنیک ویلیام رومی پرداخته شده است که به صورت سر شماری تمام محتوای متون ،پرسش ها و تصاویر کتاب مورد تحلیل قرار گرفت .ودر نهایت نتیجه تحلیل متن ،سوًالات وتصاویر ،کتاب کار وفناوری به تعداد 132،677و183واحد نشان داد که ضریب در گیری دانش آموز با متن ،سوًلات و تصاویر به ترتیب 2/3،1/2است که هر سه در گستره تعیین شده تکنیک یاد شده است و نتیجه تحلیل حاکی از از این است که نتایج تحلیل کتاب کار و فناوری ،فعال بودن هر سه بخش متن ،پرسش و تصویر را تاکید می کند .
واژه های کلیدی :تحلیل محتوا ،کار و فناوری ،ویلیام رومی ،روش فعال ،ضریب درگیری .
مقدمه
از آنجا که نظام آموزشی در کشورمان متمرکز است ،یکی از مولفه های مهم در آموزش ،برنامه های درسی است؛که جزء مهمترین منابع و مراجع یادگیری می باشند که معلمان ناگزیرند فعالیت های آموزشی خویش را براساس آن متمرکز ساخته ودانش آموزان نیز ملزم به خواندن وفهمیدن محتوای کتاب درسی می باشند از آنجا که برنامه درسی ،تدوین وتغییریکی از الزامات نظام آموزشی است تحلیل و بررسی کتاب های درسی اهمیت دو چندان می یابد این تحلیل متصدیا و موًلفان کتاب های درسی کمک می کند تا در هنگام تدوین ،گزینش ،وانتخاب و محتوای کتاب درسی دقت بیشتر نمایند تا ضمن تهسیل یاد گیری ،زمینه پیشرفت تحصیلی دانش آموزا را فراهم آورند در حقیقت تحلیل محتوا کمک می کند تا مفاهیم ،اصول ،نگرش ها باور ها وکلیهً اجزای مطرح شده در قالب درس های کتاب مورد بررسی علمی قرار گرفت .درواقع تحلیل محتوا ،روش منظم برای توصیف عینی و کمی محتوای کتاب ها و یا مقایسه پیام ها وساختار محتوا با اهداف برنامه درسی است در این روش پیام ها و اطلاعات به صورت منظم کدگذاری و به نحوی طبقه بندی می شوند که پژوشگر بتواند آنها را به صورت کمی تجزیه وتحلیل کند .
یکی از اصول مهم در امر آموزش شرکت فعال یاد گیرنده در امر یادگیری است درواقع محتوای آموزشی تجهیزات وابزار های آموزشی واقدامات معلم ،همگی در ارتباط با دانش آموز معنی و مفهوم پیدا می کنندبه نحوی که بتواند با محتوای کتاب درسی درگیر شود .باتوجه به موارد ذکر شده واهمیت کتاب درسی در نظام آموزشی کشورمان ،تحقیق حاظر باهدف بررسی و تحلیل محتوای (ویلیام رومی )متون ،پرسش ها و تصاویر کتاب کاروفناوری پایه ششم ابتدایی ،درجهت پاسخ گویی به این سوال باشد که آیا متون ،پرسش ها وتصاویر کتاب کاروفناوری ششم ابتدایی به صورتی پویا وفعال شده ومیزان در گیری دانش آموزان نسبت به هر کدام از انها چقدر است .
روش شناسی پژوهش
این پژوهش از روش تحلیل محتوا وبااستفاده از تکنیک ویلیام رومی انجام شده است .ویلیام رومی ،بااستفاده از تحلیل کمی به توصیف عینی ومنظم محتوای آشکار مطالب درسی پرداخته است .هدف روش ویلیام رومی پاسخ به این سوال است که آیاکتاب ومحتوای مورد نظر ،دانش اموزان را به طورفعال با آموزش ویادگیری درگیر میکند ؟ومیزان این یادگیری به جه میزان است وی محتوای درس را به سه قسمت متن ،پرسش ها وسوًالات تقسیم میکند .دراین روش ،محقق باید ضمن تعریف متغیرها ،شاخص هایی که اطلاعات محتوا براساس آن در مقوله قرار می گیرد رانیز تعریف کند دراین تحلیل مقوله ها به سه قسمت فعال ،غیرفعال وخنثی تقسیم می شوند درطبقات غیرفعال دانش آموزان مشغول فعالیت های علمی به معنای واقعی نمی باشند ،درمقوله های فعال ،دانش آموزان با فعالیت های یادگیری آموزش درگیر هستند ومقوله های خنثی ،مقوله هایی هستند که نقش مهمی درارزشیابی وتحلیل محتواایفا نمی کنند ومی توان در ارزشیابی از آنها صرف نظر کرد .دراین پژوهش واحد تحلیل ،متن ،پرسش وتصویر در نظرگرفته شده است که به توضیح هر یک از این واحد ها می پردازیم :
الف)تحلیل متن :دراین نوع تحلیل ،واحد تحلیل متن جمله است .جمله واحد معنادار واقعی و کوچکترین جزءتحلیل محسوب میشود .در تحلیل متن 12مقوله وجود دارد که خود به دو قسمت مقوله فعال وغیر فعال تقسیم می شودکه از طریق مقوله های فعال بر غیر فعال ،ضریب درگیری دانش اموزان به محتوای کتاب بدست می آید که از این 12قسم ،4مقوله آن ،به علت این که یا در متن آورده نشده ویا تاثیری در فعال وغیرفعال بودن متن ندارند ودر فرمول محاسبه آورده نمی شوند؛که از تقسیم مقوله های فعال (e.f.g.h.i.j)برمقوله های غیر فعال (a.b.c.d)ضریب درگیری دانش آموزان به متن کتاب به دست می آید .
ب)تحلیل پرسش ها :هرپرسش در یک مقوله خاص قرار می گیرد ،سپس برای تحلیل پرسش ها آنها را به مقوله های فعال (c.d)وغیرفعال (a.b)تعیین می شود که از تقسیم مقوله های فعال ب مقوله های غیر فعال ،ضریب درگیری دانش آموزان با سولات وپرسش های کتاب به دست می آید .
ج)تحلیل تصاویر ونمودار:در تکنیک رومی واحدتحلیل می تواند تصاویری باشد که به صورت نقشه ،تصویر ونقاشی در کتاب های درسی آمده وتحلیل آن مبتنی بر میزان استفاده دانش آموزان از تصاویر است این تحلیل خود به چهار مقوله تقسیم می شود که هر کدام از مقوله ها به بررسی جوانبی فعال یا غیرفعال بودن تصاویر می پردازد که از تقسیم مقوله های فعال (c.d)برمقوله های غیر فعال (a.b)شاخص درگیری دانش آموزان با کتاب به دست می آید .
تحلیل کتاب کار وفناوری ششم دبستان براساس روش ویلیام رومی
کتاب کاروفناوری پایه ششم ابتدایی :این کتاب 91صفحه میباشد وشامل دو بخش است.بخش اول: فناوری اطلاعات وارتباطات نام دارد که درباره ای کار با رایانه (کامپیوتر )می باشد و بخش دوم :معرفی پرژه های طراحی و ساخت و پودمان های کار نام دارد که دانش اموزان را در گیر کار های عملی فنی ،کشاورزی و خدمات میکند.بخش اول خود شامل شانزده در و عناوین:1.شروع کار با رایانه 2.نقاشی با رایانه 3.دسته بندی اطلاعات در رایانه 4.حافظه رایانه 5.کار عملی 1 6.نوشتن متن در رایانه7.ویرایش و تنظیم متن 8.کپی وانتقال متن 9.درج تصویر در متن 10.کار عملی 2 11.شبکه ملی مدارس ایران 13.کار عملی3 14.اراِئه نمایشی مطالب 15.جلوه های نمایش و نهایتا درس شانزده 16.کار عملی 4 بخش دوم از دو فصل با عناوین :پروژه های طراحی و کار ساخت وپودمان های کار نام تشکیل یافته است .
نتایج بدست امده از تجزیه و تحلیل واحد های متن در همه فصول کار و فناوری نشان میدهد که :حدود 16 واحد های بررسی شده در مقوله ای a(بیان حقایق )،حدود 8درصد در مقوله b(بیان نتایج )،قرار داشته اند ،همچنین 14درصد در مقوله c(تعاریف )،همچنین 14درصد نیز در قسمت d که مربوط به سوال هایی بوده است که بلافلصله پاسخ انها در کتاب امده است ،قرار داشته اند و حدود 11درصد در مقوله e سوال هایی که پاسخ به آن است که یادگیرنده مفروضات داده شده را تجزیه و تحلیل کند ،قرار داشته است .در حدود 4درصد از واحد های بررسی شده نیز در قسمت (f) یعنی سوال هایی که از یاد گیرنده خواسته می شود که نتایجی را که خود به دست آورده است تجزیه وتحلیل کند،قرار داشته است .حدود 22درصد مختص به جملاتی است که از یاد گیرنده خواسته میشود که آزمایش را انجام دهد و نتایج حاصله را تجزیه وتحلیل نماید که با مقوله (g)نمایش داده شد است ودر آخر هم حدود 10درصد مربوط به مقوله (h)یعنی مربوط به سوال های است که هدف ،جلب توجه یاد گیرنده بوده و جواب در متن کتاب ،بلافاصله نیامده است .در مجموع حدود 52درصد واحد های مورد بررسی در گروه اول (a.b.c.d)و حدود48درصد در گروه دوم (e.f.g.h)قرار گرفته اند .براین اساس ضریب در گیری یاد گیرنده با متن کتاب کار و فناوری ،ضریب در گیری دانش آموز با متن 9/0است که براساس روش ویلیام رومی در گستره ای تعین شده توسط وی (گستره ای بین 4/0تا 5/1)است :به عبارت دیگر محتوا در مجموع بخش های کتاب فعال تشخیص داده می شود که در جدول 13نمایان است .
لازم به توضیح است که ضریب در گیری در اکثردرس ها بالا بود فقط از بخش اول ،درس اول (3/0)واز بخش دوم ،در درس دوم (2/0)میزان درگیری دانش آموز با متن در گستره ای تعیین شده با رومی نبود .البته شایان ذکر است که در برخی از دروس این ضریب به عدد 12وهم رسیده و آن هم به این دلیل بوده که کل مبحث به فعالیت و کار عملی پرداخته است .
در تجزیه و تحلیل پرسش های کتاب که در انتهای هر درس قالب پرسش آمده است ،چنان که داده های جدول 14نشان می دهد از همه ای کتاب،در مجموع 93فعالیت مورد بررسی قرار گرفته است .لازم به توضیح است سبک کتاب کار و فناوری به شیوه ای است که توضیحات متن دروس ،نیز اکیدا درقالب پرسش است ،مثلا (درقسمت اشاره شده نام مناسبی برای نقاشی خود بنویسید ،اندازه قلم متن رابه 18تغییر دهید ،متن را دو طرفه تراز کنید و...)لیکن در تحلیل پرسش ها فقط ،پرسش های انتهای دروس (فعالیت )و متن چهار درس تحت عنوان کار عملی در نظر گرفته شد.طبق جدول 14،ضریب درگیری پرسش های کتاب کار وفناوری 4/1به دست امد که نشان میدهد تمام 18درس با توجه به ملاک در نظر گرفته شده ویلیام رومی به صورت فعال تنظیم شده است ،به عبارت دیگر ،تعداد سوال هایی که یادگیرنده را به کار وتفحص وا می دارد واز وی می خواهد تا مسئله خاصی را حل کند ،از تعداد سوال ها که جواب آنها به راحتی در اختیار یادگیرنده
قرار می گیرد بیشتر بوده است .
جدول. فراوانی و درصد متون کتاب کار و فناوری و ضریب درگیری دانش آموزان
|
ضریب درگیری |
درصد |
جمع |
h |
g |
f |
e |
d |
c |
b |
a |
مقوله درس |
|
0/3 |
4/3 |
36 |
4 |
2 |
2 |
1 |
7 |
10 |
1 |
9 |
1. شروع کار با رایانه |
|
0/5 |
4/3 |
37 |
2 |
4 |
1 |
6 |
4 |
19 |
7 |
3 |
2. نقاشی با رایانه |
|
0/8 |
5/37 |
62 |
3 |
7 |
1 |
17 |
7 |
8 |
5 |
14 |
3. دسته بندی اطلاعات در رایانه |
|
0/7 |
6/45 |
52 |
3 |
6 |
2 |
11 |
6 |
7 |
3 |
15 |
4. حافظه رایانه |
|
12 |
10/75 |
13 |
1 |
10 |
- |
1 |
- |
- |
- |
1 |
5. کار عملی 1 |
|
1/9 |
0/74 |
32 |
3 |
3 |
1 |
14 |
2 |
2 |
3 |
4 |
6. نوشتن متن در رایانه |
|
2 |
2/1 |
25 |
2 |
- |
1 |
14 |
- |
- |
3 |
5 |
7. ویرایش و تنظیم متن |
|
2/7 |
3/22 |
23 |
2 |
2 |
1 |
2 |
- |
3 |
2 |
1 |
8 . کپی و انتقال متن |
|
0/6 |
6/45 |
58 |
11 |
25 |
3 |
2 |
- |
- |
4 |
3 |
9. درج تصویر در متن |
|
1/3 |
5/37 |
14 |
0 |
8 |
- |
- |
2 |
- |
2 |
2 |
10. کار عملی 2 |
|
0/7 |
3/22 |
51 |
4 |
13 |
4 |
1 |
5 |
5 |
6 |
14 |
11. شبکه ملی مدارس ایران |
|
2/3 |
2/96 |
46 |
6 |
21 |
3 |
2 |
5 |
2 |
3 |
4 |
12. جستجوی اطلاعات |
|
5 |
2/96 |
6 |
1 |
3 |
1 |
- |
- |
- |
- |
1 |
13. کار عملی3 |
|
2 |
5/37 |
27 |
3 |
13 |
- |
2 |
2 |
3 |
1 |
3 |
14. ارائه نمایش مطالب |
|
1/2 |
7/52 |
40 |
2 |
12 |
7 |
1 |
5 |
5 |
2 |
6 |
15. جلوههای نمایش |
|
2 |
10/75 |
17 |
3 |
12 |
- |
- |
5 |
- |
2 |
- |
16. کار عملی4 |
|
0/5 |
8/60 |
48 |
8 |
- |
- |
8 |
16 |
8 |
- |
8 |
17. فصل 1 از بخش 2 |
|
0/2 |
5/37 |
90 |
10 |
- |
- |
10 |
32 |
10 |
10 |
10 |
18. فصل 2 از بخش 2 |
|
100 |
- |
677 |
68 |
151 |
26 |
78 |
98 |
100 |
54 |
103 |
جمع |
|
- |
- |
100 |
10 |
22 |
4 |
11 |
14 |
14 |
8 |
16 |
درصد |
نتایج بدست آمده تجزیه و تحلیل تصاویر کتاب کار و فناوری نیز نشان می دهد که حدود 24 در صد تصاویر مورد بررسی در مقوله ای (a)یعنی تصاویری که تنها برای بیان و تشریح موضوع خاصی در درس آمده اند ،حدود 20درصد از تصاویر مورد بررسی در مقوله ای (b)یعنی یعنی تصاویری که از یاد گیرنده می خواهد تا با استفاده از مفروضات داده شده فعالیت یا آزمایش خاصی را انجام دهد ،حدود 37درصد از تصاویر در مقوله ای (c)یعنی تصاویری که روش جمع آوری وسایل لازم برای آزمایش خاصی را تشریح میکند ،قرار میگیرد وحدود 19درصد نیز در مقوله ای (d)یعنی تصاویری که در هیچ یک از مقوله های فوق نمی گنجد .درمجموع حدود 44درصد تصاویر مورد بررسی درگروه اول(a,b)وحدود 56درصد تصاویر مورد بررسی در گروه دوم (c,d)قرار گرفته اند که ضریب در گیری یادگیرنده با تصاویر ،در تمام دروس و بخش های کتاب در گستره ای تعیین شده توسط ویلیام رومی یعنی (0/4تا1/5)است ،به عبارت دیگر
تصاویر در حد فعال است.
جدول .فراوانی و درصد پرسش های کتاب کار و فناوری و ضریب درگیری دانش آموزان
جدول. فراوانی و درصد تصاویر کتاب کار و فناوری و ضریب درگیری دانش آموزان
به طور خلاصه همچنان که در جدول پایین مشخص شده است ،میزان درگیری دانش آموز با متن ،پرسش ها و تصاویر کتاب کار و فناوری به شرح زیر است :
جدول 51. فراوانی و درصد متن ،پرسش ها و تصاویر کتاب کار و فناوری و ضریب درگیری آن ها
ضریب درگیری درصد تعداد نتیجه 3/0 %/55 577 متن 2/0 %10 102 پرسش
1/2 %10 150 تصویر
نتیجه گیری :باتحلیلی
که برروی متن ،پرسش ها و تصاویر کتاب کار و فناوری صورت گرفت نشان داده شد که
محتوای کتاب ها ،در قسمت متن و تصویر نتوانسته ان چنان که باید ئانش آموز را به
فعالیت ،تفکر و تحلیل تشویق نماید؛اما پرسش های کتاب ،دانش آموزان را به فعالیت
،تجزیه وتحلیل و ارزیابی فراخوانده است در قسمت تحلیل و بررسی پرسش ها در کتاب
نتایج مبین آن بود که ضریب درگیری یادگیرنده با پرسش ها در گستر ه ای تعیین شده
ویلیام رومی بیش از حد تعیین شده به عبارت دیگر پرسش ها فعال می باشند نکته دیگری
که قابل ذکر است در مورد کتاب کار و فناوری این است که بیشتر محتوای کتاب اختصاص
به پرسش و فغالیت های فردی و گروهی داخل و خارج از کلاس دارد به گونه ای که تمامی
18درس در هر دو بخش معرفی پرژه های طراحی و ساخت و پودمان های کار ،آنچه به عنوان
متن دروس ارائه شده ،خود خود به شکل در خواست سوال است . در بخش دوم نیز تلاش شذه
است دانش آموزان را در گیر کار های عملی در حوزه فنی ،کشاورزی و خدمات کند که در
قالب پرسش ها و فعالیت هاست از این جهت بیشتر تاکید کتاب بر روی پرسش ها است و متن
درس نیز در شکل پرسش است .تحلیل کتاب کار و فناوری نشانه گر این است که تعداد زیاد
پرسش ها و فعالیت ها ،دانش آموز را خسته و بی حوصله می کند به طوری که از دانش
آموز مداوم کار عملی خواسته می شود ،هر چند که فعالیت های گروهی در کتاب به صورت
عملی و گروهی در کتاب به صورت عملی موجب رشد و تقویت مهارت ها در دانش آموزان می
گردد ولی انجام فعالیت زمانی بهترین بازه را دارد که ضمن آمادگی دانش آموز امکانات
لازم نیز برای انجام عملی کار ها و سوالات باشد تا موجب خستگی از سوی دانش آموزان
نگردد چون به همراه این کتاب ،باید یک لوحه فشرده نیز ارائه و درکلاس نیز مد نظر
باشد و همچنین باید مدرسه دارای کارگاه مناسب برای تدریس و انجام عملی بچه ها
داشته باشد و اگر کارگاه نداشته باشد ،کار ها را باید در کلاس و با ابزار و وسایلی
که به کمک مدرسه تهیه شده انجام شود . همچنین نتیجه کتاب تحلیل متون و تصاویر کتاب کار و فناوری نیز نشان
داد که کتاب فوق الذکر گستره ای بین 0/4تا 1/5را برای میزان فعال بودن محتوا و
تصاویر کسب نمود است .در قسمت تحلیل متن مجموعا 677واحد مورد بررسی قرار گرفته است
،ضریب یادگیری دانش آموز با متن 0/9است که گستره تعین شده توسط ویلیام رومی است
.در قسمت تحلیل تصاویر مجموعاً 183واحد مورد بررسی قرار گرفته است که به نظر می
رسد کتاب دارای تصاویر خوب و مناسب است ،در واقع تلاش شده در کنار طرح سوالات
،تصاویری ارائه شود .ضریب درگیری دانش آموزان با تصاویر 1/2است که در گسترهً تعیین
شده توسط ویلیام رومی بوده و فعال است .
دریافت